“स्ववियु चुनाव: लोकतान्त्रिक अभ्यास या दलको ‘पार्टी फंड’?”
–सचिन लुईटेल
नेपालको उच्च शिक्षालयहरूमा हुने स्वतन्त्र विद्यार्थी युनियन (स्ववियु) चुनावको महत्व स्पष्ट छ, तर यसको वास्तविकता कहिले काँही आशापाशकै विपरीत देखिन्छ। स्ववियु चुनाव विद्यार्थीहरूको अधिकार र आवाज उठाउने मञ्च भएको भन्दै यसलाई लोकतान्त्रिक अभ्यासको प्रतीकका रूपमा प्रस्तुत गरिन्छ। तर, यथार्थमा, यस चुनावमा तिनीहरूको मूल उद्देश्य कहिलेकाहीं विलिन हुन्छ।
नेपालमा राजनीतिक दलहरूको अत्यधिक हस्तक्षेप र गुटबन्दीको कारण स्ववियु चुनावलाई चुरोट खेलको रूपमा परिणत गरिएको छ। यहाँ चुनाव जित्नका लागि क्षमता भन्दा बढी दलको राजनीतिक समर्थनको आवश्यकता पर्छ। यसको परिणामस्वरूप, स्ववियु चुनाव वास्तविक विद्यार्थी मुद्दामा आधारित नहुने, बरु पार्टीबाजी र राजनीतिक क्रीडाको रूप लिन थाल्छ। के तपाईंलाई याद छ, कुनै समय स्ववियु चुनावको प्रचारप्रसार विद्यार्थीहरूको शैक्षिक भविष्यको बारेमा नभई राजनीतिक नारा र दलको झण्डा झुन्ड्याउन मात्रै सीमित हुने गरेको थियो?
अर्को बिन्दु, नेपालको विद्यार्थी राजनीतिमा देखा पर्ने आर्थिक स्वार्थ र शक्तिको लतको आलोचना गर्नु आवश्यक छ। चुनाव जित्नका लागि कयौँ पटक आर्थिक लेनदेनको कुरा हुन्छ। यस्तो अवस्था प्रकट गर्दा, स्ववियुले विद्यार्थीको हितको रक्षा गर्ने सट्टा, राजनीतिक दलहरूको ‘पार्टी फंड‘ को पूर्ति गर्ने मञ्चका रूपमा काम गर्न थाल्छ। यस्तोले विद्यार्थीहरूको सामूहिक भविष्यलाई दीर्घकालीन रूपमा असर पुर्याउँछ।
यसको प्रभाव र दुष्प्रभाव यसरी स्पष्ट हुन्छ कि स्ववियु चुनाव केवल विद्यार्थीकै भविष्य तय गर्ने प्रक्रिया नभई, राजनीतिका लागि रणनीतिक मोहरा बन्ने मञ्च बनेको छ। जहाँ जनताको सन्देश नभइ, दल र संगठनको गुटबन्दीको विकृति प्रकट हुन्छ।
तर, यसका सबै दोषको लागि स्ववियु मात्र जिम्मेवार छैन। शिक्षण संस्थाको प्रशासनिक र राजनीतिक हस्तक्षेप र विद्यार्थीकै असंवेदनशीलता पनि यसको मूल कारण हुन्। जब विद्यार्थीहरू आफ्ना शिक्षा र सामाजिक उत्तरदायित्वलाई प्राथमिकता दिने सट्टा, चुनावमा दलका लागि हाँसिरहेका हुन्छन्, तब यस्ता चुनावले कत्तिको प्रभावकारी र सशक्त बनाउनु सक्छ?
संक्षेपमा भन्नुपर्दा, स्ववियु चुनावको महत्व र उद्देश्य सही हो, तर व्यवहारमा यसको बिग्रिएको रूप र राजनीतिक दबाबको कारण यसको वास्तविक उद्देश्य ओझेलमा परेको छ। यसका लागि स्ववियुलाई न केवल स्वतन्त्र बनाउन, बरु विद्यार्थीको वास्तविक आवाजको पहिचान र प्रतिनिधित्वका रूपमा सशक्त बनाउन जरुरी छ।
